Lew Jaszyn – jedyny bramkarz w historii futbolu, który zdobył „Złotą Piłkę”

Pomimo, iż Lew Iwanowicz Jaszyn (ros. Лев Иванович Яшин, ang. Lev Yashin) urodził się w totalitarnym kraju (ZSSR), w którym izolowane społeczeństwo było zakładnikiem własnej ideologii. Przedstawiciele światowego futbolu docenili jednak kunszt bramkarza ZSRR. Oprócz mnóstwa odznaczeń, jakie odbierał z rąk radzieckich dygnitarzy, w 1963 roku dostąpił największego zaszczytu dla piłkarza, bowiem otrzymał Złotą Piłkę! Lew „Czarna Pantera” Jaszyn uznawany jest za jednego z najlepszych bramkarzy w historii piłki nożnej, stając się – nawet po śmierci – laureatem wielu prestiżowych wyróżnień. W 2000 roku Międzynarodowa Federacja Piłkarska uznała go najlepszym bramkarzem stulecia. Życiorys Lwa zawiera szereg ciekawych wątków, w tym m. in. fakt, że bronił on barw narodowych również w innej dyscyplinie…

Lew Jaszyn przez całą karierę związany był tylko z jednym klubem. Starsi kibice na pewno pamiętają epizod piłkarski w eliminacjach do MŚ, kiedy w chorzowskim „Kotle Czarownic”, jak później nazwano Stadion Śląski – dwukrotnie do kapitulacji zmusił go nasz Gerard Cieślik (2-1). Był prawdziwym postrachem napastników zza żelaznej kurtyny, ale w kraju nie traktowano go jako gwiazdę i nie udało mu stać się zamożnym człowiekiem. Prześledźmy wspólnie karierę pułkownika, wielokrotnego Mistrza ZSRR, zdobywcy Mistrzostwa Europy i tryumfatora Igrzysk Olimpijskich, któremu Związek Radziecki za sukcesy „płacił” orderami i uściskami dłoni… Dziś w Rosji z dumą wspomina się laureata nagrody France Football z 1963 roku.

Data i miejsce urodzenia:
22 października 1929 roku (Moskwa)

Data i miejsce śmierci:
20 marca 1990 (Moskwa)

Narodowość: Rosja (były ZSRR)

Pozycja na boisku: bramkarz

Wzrost: 189 cm

1. Największe osiągnięcia

Klubowe

• Mistrzostwo ZSRR w piłce nożnej (1954, 1955, 1957, 1959, 1963)
• Mistrzostwo ZSRR w hokeju na lodzie (1953)
• Puchar ZSRR (1953, 1967, 1970)

Reprezentacja ZSRR

• Mistrzostwo Olimpijskie (1956)
• Mistrzostwo Europy (1960)
• Wicemistrzostwo Europy (1964)

Osiągnięcia indywidualne (w tym pośmiertne odznaczenia)

• Złota Piłka (Ballon d’Or) – 1963
• Najlepszy Bramkarz ZSRR (1960, 1963, 1966)
• Order Lenina (1967)
• Order Olimpijski (1986)
• Złoty Order FIFA za zasługi (1988)
• Bramkarz Stulecia wg FIFA

2.1 Młodość

Lew Jaszyn urodził się w Moskwie 22 października 1929 roku. Z uwagi na II wojnę światową, w wieku 12 lat został wraz z bliskimi ewakuowany do oddalonego o kilkaset kilometrów Uljanowska. Jak wspomina sam Lew, na podwórku spędzał każdą wolną chwilę na graniu z kolegami w piłkę, a zimą w hokeja. Wspinał się po drzewach i skakał z połaci szopy, która imitowała… narciarską skocznię. Pytany po latach o tajemnicę swojej zwinności, z powagą wspominał, że umiejętności te zdobywał właśnie podczas różnych szalonych zabaw.

Po ukończeniu 5. klasy podstawówki, podjął praktyki ślusarskie w pobliskim zakładzie, a później kontynuował pracę jako technik elektryk. Po wojnie osiadł w Tuszynie, gdzie zapisał się do lokalnej drużyny piłkarskiej, w której potem został bramkarzem. Tam jego talent dostrzegł Arkady Czernyszew – trener wielkiego Dynama Moskwa, od którego dostał szansę rozwoju kariery.

2.2 Kariera klubowa w Dynamo Moskwa (1950-1971)

Po przejściu do Dynama Moskwa, Lew Jaszyn pełnił tam początkowo rolę trzeciego bramkarza i grał niewiele. W meczach popełniał mnóstwo błędów, do czasu, kiedy zaopiekował się nim Aleksiej „Tygrys” Chomicz – doświadczony bramkarz, który po swoich treningach, indywidualnie szkolił Lwa. W pewnym momencie na jego drodze ponownie zjawił się Czernyszew, proponując Jaszynowi… grę w prowadzonej przez niego drużynie hokejowej. Występując pomiędzy słupkami, Lew szybko odnalazł się w nowym sporcie, wywalczył nawet Puchar i Mistrzostwo ZSRR. Postanowił jednak powrócić do piłki, mimo, iż jako hokeista miał możliwość wziąć udział w Mistrzostwach Świata w 1954 roku w Szwecji.

Przerwa od gry w piłkę nożną podziałała na Jaszyna bardzo pozytywnie i po krótkim czasie pełnił w Dynamie obowiązki jako pierwszy goalkeeper. W roku 1954 Lew Jaszyn zdobył w barwach Dynamo Moskwa tytuł najlepszej drużyny ZSRR, co zaowocowało także powołaniem go do reprezentacji kraju. Lew Jaszyn razem z kolegami z Dynama, wywalczył w latach 1954-1963 pięć razy mistrza ZSRR, a 3-krotnie udało mu się sięgnąć po Puchar ZSRR. Do końca kariery w 1971 roku grał w barwach Dynama Moskwa, a ostatnie trofeum – już w latach 70-tych – zdobył w wieku 42 lat.

2.3 Kariera reprezentacyjna (1954-1967)

Wraz ze zdobyciem Mistrzostwa ZSRR w roku 1954, rozpoczęła się też reprezentacyjna kariera bramkarza. W swoim debiucie przeciwko Indiom – Jaszyn zachował czyste konto (7-0). Największy sukces nadszedł dwa lata później – podczas Igrzysk Olimpijskich w Melbourne (Australia), kiedy drużyna ZSRR z Jaszynem w składzie – wywalczyła złoty medal. Lew został uznany najlepszym bramkarzem Igrzysk i stał się bohaterem nagłówków najpoczytniejszych gazet na świecie. Warto zaznaczyć, że zwycięstwo na Olimpiadzie miało wówczas znacznie większy prestiż, niż ma to miejsce obecnie. Radziecki zespół chciał powtórzyć sukces w gronie zawodowców – podczas Mistrzostw Świata w Szwecji. Drużyna ZSRR wyszła z grupy, ale w meczu ćwierćfinałowym uległa ekipie gospodarzy, jednak Jaszyn zebrał kolejne bardzo pochlebne recenzje. Lew przełamał stereotyp bramkarza „przyspawanego” do pilnowania wyłącznie miejsca między słupkami – znany był z brawurowej gry na przedpolu. Występował zazwyczaj w czarnym stroju, który w połączeniu z jego niebywałą zwinnością i zasięgiem, przyczynił się do tego, że nazywano go „Czarną Panterą”, a także „Czarnym Pająkiem”.

Pokonanie Jaszyna w optymalnej formie było czasem tak trudne, że piłkarze, którym udawała się ta sztuka, reagowali po strzeleniu mu gola bardzo euforycznie.

Do pamiętnego wydarzenia z udziałem świeżo upieczonych mistrzów olimpijskich doszło 20 października 1957 roku, kiedy drużyna ZSRR zawitała do Chorzowa na mecz eliminacyjny do MŚ w roku 1958. Mecz miał wiele podtekstów politycznych i wzbudzał olbrzymie emocje wśród kibiców, którzy pojawili się w „Kotle Czarownic” w nadkomplecie – blisko 100 tysięcy! Zwyciężyli ostatecznie Polacy 2-1 – po dwóch bramkach, jakie Jaszynowi strzelił Gerard Cieślik, a wiwatom i radości na stadionie oraz przed radioodbiornikami – nie było końca.

Cały Związek Radziecki wiele obiecywał sobie po występie kadry narodowej na Mundialu w 1962 roku (Chile). Drużyna Związku Radzieckiego wygrała, co prawda, swoją grupę, ale w kolejnym meczu Jaszyn znowu musiał uznać wyższość gospodarzy – tym razem Chilijczyków (1-2).

Jaszyn nie zawinił przy żadnej bramce, jednak w kraju rozsiano plotkę, że to właśnie reprezentacyjny bramkarz winien jest niepowodzenia. Było to o tyle proste, gdyż na tamten czas nie funkcjonowały transmisje telewizyjne i jego rodacy ławo uwierzyli w winę „Czarnej Pantery”. Lew stał się „kozłem ofiarnym” i obiektem kibicowskich wyzwisk, kiedy tylko Dynamo grało na wyjeździe. Nienawiść do Lwa, w stronę którego krzyczano „Na emeryturę, dziadu!” czy „Kończ karierę!” – była tak wielka, że przez pewien czas Jaszyn musiał występować w kadrze narodowej tylko w meczach wyjazdowych.

Kiedy wydawało się, że gwiazda Lwa Jaszyna gaśnie, a on sam stacza się w niebyt, ponowne uwielbienie kibiców przyniósł mu jeden mecz – Anglia-Reszta Świata. Bramki zespołu Reszty Świata bronił Jaszyn, a do składu rekomendował go Fernando Riera. „Czarny Pająk” zanotował kapitalny występ, a co najważniejsze – mecz ten można było oglądać również w ZSRR. Anglia wygrała w tym meczu 2-1.

W tym samym – 1963 roku – Lew Jaszyn otrzymał Złotą Piłkę i tytuł najlepszego piłkarza Europy. Ta prestiżowa nagroda przyznawana jest do dnia dzisiejszego, jednak dotychczas żaden inny bramkarz nie dostąpił zaszczytu odebrania nagrody magazynu France Football – Ballon d’Or! Nikt i nic nie było już w stanie odebrać Jaszynowi należnego mu splendoru. Sięgnięcie przez „Czarnego Pająka” po Złotą Piłkę – sprawiło, że na stałe zapisał się w annałach piłkarskiej historii.

Cztery lata po Mundialu w Chile, w 1966 roku Związek Radziecki przegrał w meczu o 3. miejsce w Mistrzostwach Świata (Anglia) z Portugalią z Eusebio w składzie. Pierwszy gol wpadł do bramki po strzale Eusebio z rzutu karnego.

Koniec kariery i oficjalne pożegnanie najlepszego bramkarza z zawodowym futbolem, miało miejsce w maju 1971 roku na moskiewskim Centralnym Stadionie im. Lenina. W meczu tym zagrało mnóstwo ówczesnych znakomitości, m. in.: Bobby Charlton, Gerd Muller, Eusebio czy Włodzimierz Lubański. Mecz oglądało 103 tysiące widzów!

W sierpniu 1971 roku wystąpił jeszcze z zespole Reszty Świata przeciwko reprezentacji Włoch. Bramki w tym meczu strzelała głownie Italia, która wygrała 4-2.

Po zakończeniu kariery piłka nożna nadal pozostawała mu bliska. Ukończył szkołę trenerską oraz piastował szereg funkcji w strukturach klubowych i związkowych (był m. in. zastępcą przewodniczącego Związku Piłki Nożnej ZSRR).

Po 1985 roku przez krótki czas zajmował się szkoleniem młodzieży oraz drugiej reprezentacji narodowej. Cztery lata później, kiedy kończył 60 lat – był już wycofanym z życia publicznego, schorowanym człowiekiem.

4. Lew Jaszyn – jeden z najlepszych bramkarzy w historii prywatnie

Lew Jaszyn miał z żoną Walentiną Timofiejewą dwie córki – Irinę i Jelenę. Wnuk „Czarnej Pantery” odziedziczył po nim pasję do futbolu – był bramkarzem w Dynamo Petersburg oraz Zielenograd Moskwa. Jaszyn zmagał się różnymi chorobami. W roku 1986, w rezultacie powikłań, do jakich doprowadziła zakrzepica, Jaszynowi amputowano nogę.

W 1989 roku – na sześćdziesiąte urodziny „Czarnej Pantery”, Andrzej Grajewski (biznesmen i działacz sportowy; były właściciel Widzewa Łódź i organizator gal bokserskich z udziałem Michalczewskiego – przyp. red.) podjął się organizacji benefisu byłego piłkarza Dynama. Na cześć radzieckiego zawodnika rozegrano mecz, w którym wystąpili m. in. Beckenbauer, Lubański, Tomaszewski, Camacho, Charlton czy Juanito. Po meczu jubilat dostał samochód, przystosowany specjalnie dla niego.

Niestety kilka miesięcy po tym wydarzeniu Lew Jaszyn zmarł na wskutek nowotworu żołądka.

Jeden z najlepszych bramkarzy w historii futbolu odszedł na zawsze 20 marca 1990 roku.

5. Lew Jaszyn – ciekawostki na temat najlepszego bramkarza w historii piłki nożnej

W całej karierze Lew Jaszyn rozegrał na bramce 813 meczów i aż w 480 z nich zachował czyste konto. W reprezentacji średnio tracił mniej, niż 1 bramkę na mecz (78 meczów, 70 straconych bramek).

Jaszyn do perfekcji opanował bronienie rzutów karnych. Jego statystyki w tym elemencie są oszałamiające i nikt inny nie może poszczycić się takimi osiągnięciami w obronie „jedenastek”. „Czarna Pantera” bronił średnio co trzeci rzut karny i łącznie aż 150 razy nie dał się pokonać strzałem z 11. metra.

Znakiem rozpoznawczym Jaszyna był charakterystyczny kaszkiet (nakrycie głowy przypominające beret), w którym występował na boisku.

Do dnia dzisiejszego Lew Jaszyn pozostaje jedynym bramkarzem, który puścił w finałach Mundialu gola bezpośrednio z rzutu rożnego. Podczas Mistrzostw Świata w 1962 roku pokonał go w ten sposób Kolumbijczyk Marcos Coll.

Tytuł dla najlepszego bramkarza Mundialu nazwany jest imieniem legendarnego Lwa Jaszyna.

W roku 2000 FIFA oraz IFFHS wybrały Jaszyna bramkarzem stulecia, na co niewątpliwy wpływ miał fakt, że jako pierwszy i jedyny bramkarz sięgnął po Złotą Piłkę. Dziś w Rosji Jaszyn uznawany jest za prawdziwą legendę, choć za życia musiał zadowolić się ciasnym mieszkaniem i uściskami dłoni – zamiast pieniędzy, na jakie zasługiwał.

Literatura

[1] Лев Иванович Яшин – ru.wikipedia.org